سېلګري د تفريح او اقتصاد ذريعه
د سېلګرۍ نړيوالې ورځ 27 ستمبر په مناسبت
ليك: محمد عامر آفريدي
سېلګري د كور نه لرې د تعميري چارو ٬ سكون يا د خوشحالې په خاطر د وخت تېرولو عمل ته وئيلې شي خو په اوسني دور كښې ټوارزم يا سېلګري يوازې د سكون او خوشحالې سبب نه ده پاتي بلكې د يو هېواد لپاره د امدن يوه لويه ذريعه هم ده۔ په اوسني دور كښې سېلګرې د كمرشل په توګه كارولې كېږي او د يو هېواد په اقتصاد كښې د دې مهمه برخه وي۔ د سېلګرې يا ټوارزم كمرشل استعمال په لوېديځه اروپاﺀ كښې په 17مه پېړې كښې پېل شوے ؤ۔ د 21مې پېړې په پېل كښې نړيواله سېلګري د نړۍ د اقتصاد يوه ډېره مهمه ذريعه وګرځېده۔ په دې نړيواله سېلګرې كښې يونان او روم ډېر اهميت لري چرته چې د سېلګرې پخواني اثار موجود دي ٬ په نړۍ كښې اووه عجائب د سېلګرې ځايونه ګرځېدلي۔ د بدھ مت د مقدسو ځايونو د زيارت كولو عمل د نن نه 2000 كاله وړاندے پېل شوے ؤ او د دې نه اندازه كېدې شي چې د سېلګرې تاريخ څومره پخوانې دے۔ كېدے شي چې دا عمل د انسان د زېږون سره پېل شوے وي ځكه چې انسان د فطرت د ښائست او د فطري ځايونو لېواله دے۔
د كوم هېواد په اقتصاد كښې د سېلګرې مهمه برخه وي٬ سېلګرې اوس د يو صنعت درجه ترلاسه كړې او د نړۍ يو شمېر هېوادونه د دې صعنت نه ښه استفاده كوي٬ په دې هېوادونو كښې مېكسيكو٬ هسپانيه٬ اټاليا٬ تركيه٬ چين٬ آسټراليا٬ سعودي عرب٬ المان٬ برتانيه او امريكا شامل دي۔ د وېژول كېپيټلېسټ وېب پاڼې له مخې په ټوله نړۍ كښې د سېلګرې صنعت 330 مليونه د ملازمتونو موقعې وركوي۔ دا صنعت د 10 فيصده شرح په حساب سره د نړۍ په جي ډي پي كښې هر كال د 8.9 اربه ډالرو برخه اچوي۔ د نړۍ په 44 هېوادونو كښې په اقتصاد كښې د سېلګرې د صنعت برخه 15 فيصد ده۔ د سېلګرې صنعت د ملازمتونو پېدا كولو په لړ كښې يو مهم صنعت دے۔ په نيوزي لېنډ كښې دا صنعت 479000 كسانو ته ملازمتونه وركوي٬ دغسې د كمبوډيا د سېلګرې څانګه 2.4 مليونه خلقو ته روزګار وركوي۔
ملګرو ملتونو د دغې اهميت تر مخه دې څانګې له نه يوازې په 1970 كښې بېله يوه اداره جوړه كړه بلكې په كال 1980 كښې ئې هر كال د ستمبر 27 نېټه د سېلګرۍ ورځې په توګه د نمانځلو پرېكړه هم وكړه كومه چې لكه د ټولې نړۍ هر كال زمونږ په هېواد كښې هم په زړه پورې ډول نمانځلې شي ۔
په اوسني وخت كښې سېلګري يوازې د مقدسو يا ښائسته ځايونو د سېل كولو تر حده نه ده پاتې شوې بلكې دا صنعت په يو شمېر قسمونو تقسيم شوے چې پكښې ځينې مشهور ماحولياتي ټوارزم٬ تاريخي ټوارزم٬ كلچرل ټورازم٬ اېډوېنچر ټورازم٬ هېلتھ ټورازم٬ مذهبي ټورازم ٬ وېلج ټورازم يعني كليواله سېلګري او د ځنګلي حيات ټورازم شامل دي۔
دا زمونږ نېك مرغي ده چې په پاكستان كښې د ټوارزم د دې ټولو قسمونو نه استفاده كېدې شي او زمونږ په هېواد كښې د سېلګرې پراخا موقعې شته ۔ پاكستان كه يو خوا ښائسته ښائسته د سېلګرې ځايونه لري نو ورسره د مذهبي سېلګرې مقدس ځايونه هم لري٬ دا منطقه د بېلا بېلو تهذيبونو مركز پاتې شوے۔ دلته د بدھ مت پخواني اثار شته ٬ دا هېواد اوس هم د بېلا بېلو كلتورونو امتزاج لرونكې ګلدسته ده۔ په دې هېواد كښې د هرې منطقې اوسېدونكي خپل جلا جلا كلتور لري۔ په چترال كښې د كېلاش قبيله چې كوم رسمونه او رواجونه لري دا په نړۍ كښې د يو ځانګړي حثيت كلتور دے۔ كه د دنګو دنګو غرونو د سېلګرې پلو پام وكړو نو مونږ د غرونو لوئې لوئې سلسلې لرو٬ دغسې د نړۍ په اوچتو اوچتو غرونو كښې په دوهم نمبر غر كے ټو هم په پاكستان كښې دے۔ كه مونږ ګېلېشئر ته وګورو نو دا هم په پاكستان كښې موجود دي٬ پاكستان يوه اوږده ساحلي سيمه ٬ دريابونه ٬ سېندونه او د ابشارونو ښائست هم لري۔
له بده مرغه په پاكستان كښې په تېر وخت كښې د سېلګرې څانګې ته هغسې توجه نه ده وركرې شوې لكه څنګه چې پكار وه٬ خو په اوسني حكومت كښې يو اميد راپېدا شوے چې دا څانګه به په زړه پورې پرمختګ وكړي۔ د پاكستان تحريك انصاف حكومت راتللو سره وزيراعظم عمران خان قوم ته په خپله وېنا كښې د سېلګرې ودې لپاره د اقداماتو كولو د عزم څرګندونه هم كړې وه او وئيلي ئې وو كه مونږ دې څانګې ته وده او اسانۍ وركړو نو دا هېواد لپاره د اقتصاد ګټلو يوه مهمه ذريعه جوړېدې شي۔ اوسني حكومت د نړيوالو سېلګرو اسانۍ لپاره اقدامات هم كړي ۔ دغسې وزيراعظم عمران خان د دې صنعت ستونزې حل كولو او د دې صنعت ودې لپاره يوه نېشنل كوآرډينېشن كميټي هم جوړه كړې۔ په كمېټې كښې د وزيراعظم د سمندرې پورې پاكستانيانو او د انساني وسيلو د پرمختګ خاص مرستيال د كنوينئر په توګه شامل دے. د وفاقي او صوبائي استازو پشمول د كمېټې په ذمه وارو كښې به په نېشنل ټوارزم ستراتېژې د عملدرآمد جاج اخستل، په صوبائي يا سيمه ايزه كچه بېلا بېل اقدامات ٬ نېشنل ستراتېژي او اېكشن پلان سره هم آهنګ كول شامل دي. كمېټي به د سېلګرې په اړه د وزيراعظم په هدايات عمل درآمد او په دې اړه د پرمختګ جاج اخلي. د ملكي سېل ځايونو د جيو مېپنګ، د سېلګرې اسانيو، پراډكټس او د سروسز جاج اخستل به هم د كمېټې په دائره كار كښې شامل وي. كمېټي به د سېلګرې په وده كښې خنډان لرې كولو لپاره د وړاندېزونو او د هداياتو وركولو مجاز وي. ځائي سېلګرې ته وده وركولو لپاره د حكمت عملې تجوړولو ذمه واري هم كمېټې ته وركړې شوې. كمېټي به د سېلګرې په اړه د افرادي قوت صلاحيتونه زياتولو لپاره اقدامات تجويز كوي
.
د كووېډ -19 وبا په وجه د هېواد د نورو څانګو پشان د سېلګرې په څانګه هم آغېز شوے۔ د دې آغېز په خېبر پښتونخوا كښې د سېلګرې په صنعت ډېر ښكاره ليدلے شوے. د سېلګرې صنعت ودې لپاره وفاقي حكومت سره سره د خېبر پښتونخوا حكومت هم هڅې كوي۔ په دې وروستو كښې د خېبر پښتونخوا حكومت پرېكړه چې په ټولو وړو بندونو به د پكنك پوانئس جوړولې شي۔ د سېلګرې دا ځايونه يا پكنك پوائنټس به په ټوله صوبه كښې جوړولې شي۔ په ابتدائي توګه په پنځو بندونو د پكنك پوائنټس جوړولو پرېكړه شوې چې پكښې په صوابې كښې كنډ ډېم٬ په نوښار كښې جلوزئ ډېم٬ په كوهاټ كښې ټنډا ډېم٬ په هري پور كښې چتري ډېم او په اېبټ آباد كښې جانګړا ډېم شامل دي۔ په دې ځايونو كښې به سېلګرو ته د رستوران او د پاركنګ پشمول بېلا بېلې اسانۍ وركولې شي۔ دغسې د خېبر پښتونخوا حكومت د سېلګرې مقصد لپاره د سفاري ټرېن او بس سروس منظوري هم وركړې ۔ سفاري ټرېن به د پېښور نه تر اټك او د پېښور نه تر تخت بائي چلېږي۔ بس سروس به سېلګرو ته په پېښور كښې د سېل كولو اسانۍ وركوي۔ د خېبر پښتونخوا حكومت په بره دير كښې په كمراټ كښې د نړۍ د لوئ او اوچت كېبل كار پروژې منظوري هم وركړې ۔ دا 14 كلوميټره اوږده پروژه به د 32 اربه روپو په لګښت سره په پنځو مياشتو كښې ترسره كولې شي٬ دې پروژې سره به د كمراټ دره د كوز چترال مداكلاشټ درۍ سره وتړل شي۔ په خېبر پښتونخوا كښې د پاكستان تحريك انصاف تېر حكومت په خپل پنځه كلن دور كښې د يو ارب ونو نالولو يوه مهمه پروژه ترسره كړې وه كومه چې د ماحولياتي او ځنګلي حيات ټورازم په اړه يوه كاميابه او مهمه پروژه ده۔ دغسې اوس د وفاقي حكومت لخوا په ټول هېواد كښې د لس اربه ونو نالولو يوه پروژه هم روانه ده كومه به چې د اوسني حكومت په دور كښې ترسره كولي شي۔ د دې پروژې به نه يوازې په ماحول ښه آغېز وشي٬ بلكې دې سره به سېلګري هم وده وكړي۔
په خېبر پښتونخوا كښې كه يو خوا كمراټ٬ سوات٬ ناران٬ چترال٬ اېبټ آباد٬ صوابې٬ ګليات٬ مالاكنډ٬ بونېر او بټګرام د ښائست نه ډك دي نو بل خوا په خېبر پښتونخوا كښې شاملې شوې قبائيلي ضلعې هم د سېل ډېر ښائسته ځايونه لري چې پكښې په خېبر ضلع كښې تېراه يوه مشهوره دره ده۔ دلته شين او لوړ لوړ غرونه زړه راكښونكي منظرونه لري خو له بده مرغه دلته په تېر وخت كښې انفراسټركچر ته پام نه دے شوے۔ اوس تېراه لپاره په د سړكونو په جوړولو كار روان دے او امنيت هم راغلے۔ سېلګرو لپاره دا يو زړه راكښونكې ځائ ثابتېدے شي۔ دغسې په اوركزئ٬ كرم٬ مومندو٬ باجوړ٬ وزيرستان كښې هم سېلګرو لپاره د كتلو وړ ځايونه موجود دي۔ ضرورت د دې خبرې دے چې د دې سيمو پرمختګ ته خاص پام وكړے شي۔ دې سره به نه يوازې سېلګرو لپاره نوي ځايونه پېدا شي بلكې ځائي خلقو لپاره به د روزګار موقعې راپېدا شي او د غربت خاتمې له به مرسته هم تر لاسه شي۔
د اقتصادي پوهانو له مخې د سېلګرې څانګه د خېبر پښتونخوا په اقتصاد كښې مهم كردار ترسره كولې شي٬ دا څانګه د لكونو په شمېر خلقو ته د روزګار موقعې وركولې شي۔ د خېبر پښتونخوا ټورازم كارپورېشن د كال 2018م د جائزې له مخې هر كال يوازې د ګليات٬ ناران٬ كاغان او كمراټ څخه تقريباَ د 300 مليونه ډالرو رېونيو ترلاسه كېږي۔
د خېبر پښتونخوا ټورازم كارپورېشن د مېډيا كوآرډينېټر سعد بن اوېس نه چې كله د دې څانګې د ستونزو او د دې څانګې پرمختګ لپاره د صوبائي حكومت د هڅو په اړه پوښتنه وكړې شوه نو هغه ووئيل صوبائي حكومت د خېبر پښتونخوا په هره يوه ضلع كښې ځائي سېلګرې ته پام كوي او په كومو ځايونو كښې چې د آثار قديمه مقامات موجود دي نو هلته هېرېټېج ټورازم ته وده وركولې شي. ده ووئيل د مالاكنډ او هزاره ډويژن په ټولو ښائسته ځايونو كښې د سېلګرې ودې لپاره كار روان دے.
ده ووئيل د كورونا وبا په وجه د سېلګرې صنعت ته د 10 اربه روپو زيان رسېدلے. په دې كښې د دوكانونو، پېټرول پمپ وغېره زيان شامل نه دے. ده ووئيل د صوبائي حكومت تر سيوري لاندې چې څومره رېسټ هاٶسز او ګسېټ هاٶسز دي، هغه ټول نجي څانګې ته په لېز وركړے كېږي. دې سره به صوبائي خزانې ته ډېرې روپۍ راشي. د دې نه علاوه د سفاري ټرېن بېرته پېل كولو سره به صوبائي او وفاقي حكومت ته مالي ګټې ورسي. ده ووئيل د سېلګرې په ځايونو كښې د انفراسټركچر او په خاص توګه د سړكونو د بهترې ضرورت دے چې دغسې د ځائي سېلګرو نه علاوه نړيوال سېلګري هم د خېبر پښتونخوا د ښائستنه سيمو سېل وكړے شي. ده ووئيل د سېلګرې ودې لپاره په بېړنې توګه كار روان دے. د كمراټ نه تر د چترال تر مداكلاشټ د كېبل كار منظوري، سفاري ټرېن او د نورې چارې د بروغل فېسټول پېل كېدو سره پېل شوي دي.
د خېبر پښتونخوا د چترال ضلعې د مشهور كېلاش درې يو اوسېدونكي مېډيكل آفيسر ډاكټر ولي خان د كېلاش سيمې په باره كښې وائي دا قبيله د سلګونو كلونو نه په دې سيمه كښې آباده ده، دوي سره په دې ځائ كښې مسلمانان هم مېشته دي او دواړو ټولنې په محبت او مينه ژوند تېروي. ده ووئيل د كېلاش قبيله يو ځانګړې كلتور لري او دا كلتور ئې د پېړو نه ژوندې ساتلے دے. هغه وائي د نړۍ د هرې سيمې نه د كېلاش كلتور كتلو لپاره سېلګري راځي. ده ووئيل د كېلاش اوسېدونكي خوندورې مېلې هم لري. د دې مېلو څخه د كېلاش د اوسېدونكو كلتور څرګندېږي. ده ووئيل د كېلاشي ټولنې په هر يو موسم كښې فېسټول كېږي كومو لپاره چې د پاكستان پشمول د ټولې نړۍ څخه خلق راځي. ده ووئيل په كېلاش كښې تر ټولو لوي فېسټول د دسمبر په مياشت كښې د 8مې نېټې نه تر 22مه نېټه كېږي. بل فېسټول د مئي په مياشت كښې په 14مه، 15مه او 16مه نېټه كېږي. دا د پسرلي فېسټول وي چې پكښې د ټولې نړۍ څخه خلق ګډون كوي. د دې نه علاوه د اګست په 22مه نېټه هم يو فېسټول كېږي او بيا د ستمبر په پاې كښې د مني د موسم كښې يو فېسټول كېږي. ده ووئيل د كېلاش خلق يو ځانګړې دود دستور لري او د نړۍ خلق ئې ډېر خوښوي. ده ووئيل په كېلاش كښې د هائيكنګ، ټرېكنګ او د كېمپنګ ډېر ځايونه شته. د دې نه علاوه مذهبي ځايونه هم زړه راكښونكي دي
د سوات يو اوسېدونكې جاوېد عظيمي وائي په سوات كښې هم د سېلګرې ډېر ښائسته ځايونه شته. دلته موسم ډېر ښه وي. هغه وائي سوات مېوو او فصلونو لپاره هم مشهور دے. نن سبا د غوزانو موسم دے او د ووړي د موسم مېوې ختمې شوې دي. هغه ووائي دلته په ووړي ژمي كښې سېلګري راتللې شي. دلته هر ډول قدرتي ښائسته منظرونه شته ، دريابونه هم شته او ابشارونه هم. هغه وائي د سوات ښكلا د كتلو ده او بايد ځائي او نړيوال سېلګري د سوات د سېل نه خوندونه واخلي.
كه دې سيمو نه علاوه د خېبر پښتونخوا په نورو سيمو كښې د سېلګرې په څانګه كښې سرمايه كاري وكړې شي نو د دې به ډېرې ښې نتيجې راوځي٬ د سېلګرې ځايونو ته رسېدو لپاره لارې تر ټولو مهم ضرورت دے او بايد دې ښائسته ځايونو ته د سړكونو اسانۍ وركړې شي۔ دغسې د پرائيوېټ څانګې لخوا هم په دې ځايونو كښې د سرمايه كارې كولو ضرورت دے۔ په دې ځايونو كښې د معياري هوټلو او رستورانونو جوړولو ضرورت دے۔ دې سره به سرمايه كار سرمايه هم وګټي٬ روزګار به هم راپېدا شي او خلق به د سېل دې ځايونو ته هم راغب شي۔
(په مننه د اے پي پي)
