خصوصی رپورټ: ساجد فاروق
ترجمه: ډاكټر واحد الله ايوب الازهري
د پاکستان مخ په زياتېدونكې ودانۍ تر مخه د غذائي ضرورتونو په لړ كښې يوه مهمه مسئله د خوراكي تېلو د طلب پرله پسې زياتوالے دے چې حل كولو لپاره ئې هر كال د اربونو روپو خوراكې تېل درآمد كولے شي۔ په هېواد كښی د خپل ضرورت تېل 32 فیصد پېدا كېږي او پاتې 68 فيصده د بهر نه راغوښتلے كېږي۔ د خوراكي تېلو د بهر نه د راغوښتلو په ځاے هېواد كښې د دې پېداوار زياتولو له د زېتون په شمول د تېلو پېدا كوونكو ونو بوټو نالولو ته اړتيا ده۔ ګرده نړۍ كښې د زېتون نالولو زمكه هر كال د يونيم فيصد شرحې په حساب زياتېږي۔ د ملګرو ملتونو د خوراك او كركيلې نړيوالې ادارې له مخې په كال 2018ﺀ كښې په نړيواله كچه د زیتون د نالولو زمكه يو كروړ 5 لكه 13 زره 3 سوه 20 هېكټره وه كومه چې د كال 2000 په مقابل كښې 26 فيصده زياته ده۔ د رپورټ له مخې د كال 2000 په مقابل كښې د كال 2018 په مهال د زېتون پېداوار 35 فيصده زيات شوے ۔ دا خبره دې ښكاره وي په ګرده نړۍ كښې د زېتون نالولو ، پېداوار او دې نه د ترلاسه كېدونكو تېلو په حقله سپېن تر ټولو لوي هېواد دے۔
د كركيلې پوهانو له مخې د زېتون بوټي خصمانې لپاره داسې موسم اوبه او هوا ضروري وي چرته چې د ګرمۍ په موسم كښې موسم اوچ او د يخنۍ په موسم كښې درجه حرارت څه مودې له 7 ډګري نه كم او بارانونه هم كم وي۔ د زېتون اونه خزان نه لري۔ د كومو سيمو درجه حرارت چې د 20 نه تر25 ډګري سېنټي ګرېډ وي هلته د دې پېداوار زيات وي۔ د زېتون بوټي په ګرمو صحراګانو او د واورې په غرونو كښې هم نالېدے شي۔ د زېتون ونه بار د 3 نه تر 4 كالو موده كښې نيسي او په تجارتي كچه د دې پېداوار 6 كاله كښې ترلاسه كېدل پېل كېږي۔ د دې د ښه قسم اوسط پېداوار د اېكټر په سر 50 نه تر 60 منه ريكارډ كړے شوے۔ د ټولو نه زياته ښه خبره دا ده چې د زېتون نالولو څخه نور فصلونه نه ځپلے كېږي۔
د وزیراعظم عمران خان وېنا ده اوسنے حكومت د زېتون بوټو نالولو پېداوار انقلاب راولي۔ كه يوازې د زېتون نالولو ته پام وكړے شي نو يو اړخ ته كه په درآمد مصرف كېدونكې اربونه روپۍ بچ كېدې شي نو بل اړخ ته د زېتون د برآمدات سره اربونه ډالره ترلاسه كېدے هم شي۔ په دې حقله اوسنو دستورو ته خپل خطاب كښې د وزیراعظم عمران خان وېنا وه مسئله دا ده چې مونږ د خوراك تېل درآمد كوؤ۔ دا مهال مونږ د 3 اربه ډالرو خوراكې تېل د بهر هېوادونو نه راغواړو هم دغه سبب دے چې زمونږ په هېواد كښې غوړي ګرانېږي۔ هغه ووئيل مونږ له به د زېتون كر ته خاص پاملرنه كول وي۔ د اباسين په لوئيديزو سيمو كښې باران كم كېږي ٬ فصلونه نه كېږي ٬ ځكه دغه سيمې د زېتون لپاره ډېرې مناسب دي۔ دې سره سره په بلين ټري منصوبه كښې به هم د زېتون كر ته خاص پاملرنه كولې شي۔
دا مهال د هېواد په بېلو سيمو كښې په 27 زره هېکټر زمكه زېتون نال كړے شوي خو بياهم د زېتون زمكه به تر 70 زره هېكټر زياتول وي۔ تېر كال كروندګرو ته د زېتون 5 لکھ 50 زره بوټې وركړې شوي ۔ تر كال 23-2022 به په نوره 50 زره هېكټر زمكه به د زېتون بوټي نالولې شي او د روان كال د اونو بوټو نالولو كمپائن په مهال به د زېتون 23 لکھه بوټي نال كړے شي۔ د كركيلې پوهانو د هېواد بېلې سيمې په ګوته كړي چرته چې په كاروباري بنيادونو د زېتون بوټي نالېدې شي۔ د هغوي وېنا ده زېتون زياتلولو له د پبلک۔ پرائیوېټ همكارۍ تر سېوري لاندې د هېواد په بېلو سيمو كښې د زېتون د بوټو 10 نرسرۍ جوړې كړې شوي او د خزان موسم د اونو بوټو نالولو اوسني كمپائن په مهال به دې نرسريانو نه يو ملين بوټي اخستلې شي كوم به چې د فېډر سيډ رجسټرېشن اېنډ سرټیفیکېشن اتھارټی نه په باقاعده توګه منظور وي۔ په هېواد كښې د زېتون پېداوار پرله پسې زياتېږي او هيله ده چې په روان سيزن كښې به قامي پېداوار 11 زره ټن نه زيات شي چې ورسره به د زېتون د تېلو پېداوار هم زيات شي۔
كه د پاكستان د بېلو سيمو موسمي حالات او نوعيت ته وكتلے شي نو د اباسين دواړو اړخونو ته سيمې ،خېبر پختونخواہ او اسلام آباد د زېتون لپاره مناسب دي او پوټھوار د زېتون نالولو له تر ټولو زياته غوره سيمه ګڼلې شي۔
په دې سيمه كښې د زېتون نالولو له كرونده ګرو ته د زېتون 12لکھ 10زره بوټې وېړيا وركړې شوي او هغوي ته د زېتون تېلو ويستلو آساني هم وركړې شوي ۔ د پنجاب د كركيلې سېكرټري اسد رحمان ګېلاني وېنا ده د هېواد د خوراكي تېلو ضرورت ترسره كولو د زېتون باغوانانو ته لا آسانۍ باوري كولې شي دغسې چې هغوي د هېواد د خوراكي تېلو پېداوار زياتولو كښې په زړه پورې برخه واخلي۔ يوه غونډه كښې هغه ووئيل د كركيلې سائنسمدارو له به د زېتون او نورو هائی وېلیو فصلونو نوې قسمونه معارفي كولو له د تحقيق عمل لا تندول وي۔ هغه ووئيل د پوټهوار منطقه د بېلو مېوؤ لپاره زياته مناسب ده او په دې حقله د كرونده ګرو لا تېكنيكي لارښوونه د وخت مهم حاجت دے۔
د پاکستان زرعی تحقیقاتې کونسل (پی اے آر سی) د هېواد په بېلو سيمو كښې د زېتون پېداوار زياتولو او د كم مصرف كروندې ودې ته خاص پاملرنه كوي۔ په دې لړ كښې په بېلو منصوبو كار روان دے۔
د پاکستان زرعی تحقیقی کونسل (پی اے آر سی) زېتون لپاره د نېشنل پراجېکټ ډائرېکټر ډاکټر محمد طارق وېنا ده پاك پروردګار زمونږ هېواد ته بلها نعمتونه وركړي او هېواد د زېتون لپاره بلها زمكه لري۔ دې سره سره د ځنګلي زېتون پېوند كارې سره پېداوار زياتېدے شي۔ دا د وفاقي حكومت يوه ښه پرېكړه ده چې هېواد كښې د زېتون نالول په لويه كچه پیل كړې شوي۔ دې سره به نه يوازې قيمتي زر مبادله بچ شي بلكې د كلي والو سيمو معيشت به هم ښه شي۔ د زېتون نالولو سره به خلقو ته د روزګار موقعې په لاس ورشي او په خاص توګه ځوانان او مېرمنې د زېتون وېلیو ایډیشن عمل كښې شاملولو سره به د روزګار موقعې زياتې شي۔
هېواد كښې د زېتون نالولو په وده كښې د حكومتي هڅو او اقداماتو سره سره نجي څانګه هم خپل كردار ترسره كوي۔ په دې لړ كښې د النور زرعی فارمز کلرکهار, چکوال جنرل منېجر محمد عزیر ملک ووئيل زمونږ فارم په 200 اېکړه مشتمل دے او په دې كښې 40 نه تر 50 اېکړزمكه د زېتون ده ۔ په ټوټهوهار سيمه كښې د حكومت په مرسته دا فارم مونږ مخ په وړاندې بيايو۔ دلته د زېتون د بوټو شمېره نزدې 7 زره ده او په دې كښې د يو كال نه تر 5 كلونو بوټي شامل دي۔ “اے پی پی” سره خبرو كښې هغه ووئيل د څلورو او پنځو كالو زېتون ونو نه پېداوار ترلاسه كېدل پېل شوے۔ هغه ووئيل وزيراعظم د زېتون نالولو ته زياته پام لرنه كوي ۔ پاكستان كښې د زېتون منصوبه خوشبينه ده دې سره د هېواد ډېره زرمبادله بچ كېدې شي۔ هغه ووئيل د پوټھوهار منطقې سره سره د خېبرپختونخوا ملاكنډ ، بلوچستان او پنجاب بېلو سيمو كښې هم د زيتون نالولو ته بايد وده وركړې شي۔ هغه ووئيل د نورو فصلونو په مقابل كښې زېتون نه تر ډېرې مودې پېداوار ترلاسه كېدې شي۔ كه د دې مناسب خصمانه وكړې شي نو 100 كالو نه تر زياتې مودې د دې نه پېداوار ترلاسه كېدے شي۔ هغه ووئيل سرمايه كار بايد د زېتون نالولو ته پاملرنه وكړي۔ دې سره هغوي نه يوازې خپل كاروبار ته وده وركولې شي بلكې دا به د هېواد په ګټه هم وي۔
پنجاب كښې د پوټهوار او نورو سيمو په شمول خېبر پختونخوا او بلوچستان كښې هم په پراخا زمكه د زېتون باغونو لګولو لپاره ګامونه پورته كولې شي۔ سندھ او ګلګت بلتستان هم د زېتون د نالولو زيات ګنجائش لري۔ دغسې د زېتون زياتېدو سره سره بېلو سيمو كښې د پراسېسنګ پلانټس جوړولو ته هم پام لرنه كېږي او د پنجاب او بلوچستان حكومت د اول نه په بېلو سيمو كښې درې پلانټس جوړ كړي۔ ۔ د كركيلې پوهان هيله لري چې پاكستان كښې د زېتون باغونو لګولو په اړه د پرله پسې او خصوصي ګامونو له امله به سباؤن كښې د ځائي طلب ترسره كېدو سره سره نه يوازې زياته زرمبادله بچ شي بلكې ترلاسه به هم كړے شي۔
